مقررات کار با حیوانات آزمایشگاهی
مقدمه
حیوانات آزمایشگاهی نقش مهمی در پیشرفت علوم پزشکی و زیستی دارند. با این حال، رعایت اصول اخلاقی و انسانی در کار با حیوانات از الزامات اساسی هر فعالیت پژوهشی است. تعالیم ادیان الهی و اصول اخلاق علمی بر حفظ کرامت و رفاه حیوانات تأکید دارند.
پژوهشگرانی که از حیوانات در مطالعات خود استفاده می‌کنند، موظف‌اند با آگاهی از اهمیت این موضوع، کلیه‌ی استانداردها و ضوابط اخلاقی مربوط به کار با حیوانات را رعایت کنند تا تحقیقات ضمن رعایت حقوق حیوانات، به ارتقای سطح سلامت جامعه نیز بینجامد.
۱. حمل و نگهداری حیوانات آزمایشگاهی
- حیوانات تازه‌وارد باید پیش از ورود به محل نگهداری، در قرنطینه قرار گیرند.
- در تمام مراحل حمل، شرایط دما، نور، تهویه و آرامش حیوان رعایت شود.
- وسایل نقلیه حمل حیوانات باید دارای مجوز و شرایط مناسب باشند.
- فضای قفس متناسب با نوع و گونه حیوان باشد و امکان استراحت فراهم گردد.
- حیوانات شکارچی و طعمه نباید در مجاورت یکدیگر نگهداری شوند.
- قفس‌ها باید برای نظارت و مشاهده‌ی مراقبین طراحی شده و مانع فرار حیوان شوند.
- محیط نگهداری عاری از صداهای آزاردهنده باشد.
- احتمال آسیب یا جراحت در هنگام جابجایی وجود نداشته باشد.
- نظافت و استریل‌سازی محیط با مواد ضدعفونی‌کننده استاندارد انجام گیرد.
- آب و غذای حیوانات باید سالم، کافی و متناسب با نوع آن‌ها باشد.
- محل استراحت حیوان به‌صورت منظم تمیز و فضولات به‌طور مداوم دفع شود.
- تهویه، دما، رطوبت و نور محیط در حد استاندارد حفظ گردد.
- در صورت نگهداری در فضای باز، پناهگاه مناسب فراهم شود.
- فضا و ساختمان محل نگهداری باید قابل شست‌وشو و ضدعفونی باشد.
- لاشه حیوانات به‌صورت بهداشتی و در فضای مخصوص نگهداری و دفع شود.
- فضای کافی برای کارکنان، از جمله مراقبان و تکنسین‌ها در نظر گرفته شود.
- کارکنان باید آموزش‌های لازم برای کار با حیوانات را دیده باشند.
- حیوانات بیمار، باردار یا شیرده در پژوهش‌ها مورد استفاده قرار نگیرند.
- قبل از آغاز تحقیق، حیوان باید زمان کافی برای سازگاری با محیط داشته باشد.
- تعداد حیوانات استفاده‌شده باید حداقل مقدار لازم برای صحت آماری تحقیق باشد.
- در صورت امکان، از روش‌ها یا مدل‌های جایگزین استفاده شود.
- حیوانات نباید در برابر یکدیگر قربانی شوند و تمام مراحل باید با حداقل آزار انجام گیرد.
- کدهای اخلاقی کار با حیوانات در تمام مراحل مطالعه رعایت گردد.
- نتایج پژوهش باید در جهت ارتقای سلامت و منافع جامعه باشد.
۲. ساختار کمیته نظارت
به‌منظور نظارت دقیق بر اجرای مقررات کار با حیوانات آزمایشگاهی، کمیته نظارت متشکل از اعضای زیر تشکیل می‌شود:
- رئیس دانشکده
- معاون دانشکده
- مدیر گروه زیست‌شناسی سلولی و مولکولی
- مدیر گروه فیزیولوژی جانوری
- کارشناسان هر دو گروه
- نماینده دانشجویان
این کمیته حداقل یک‌بار در هر نیمسال تشکیل جلسه داده و وضعیت اجرای ضوابط را بررسی می‌کند.
۳. ارزیابی پایان‌نامه‌های دارای کار با حیوانات
برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد که شامل کار با حیوانات هستند، چک‌لیستی توسط کارشناس آزمایشگاه تکمیل و پس از بررسی کمیته نظارت، نتیجه به استاد راهنما اعلام می‌شود. این چک‌لیست شامل مواردی مانند شرایط نگهداری، سلامت حیوان، ایمنی محیط، و رعایت اصول اخلاقی پژوهش است.